بررسی بینش سیاسی، اجتماعی مردم در زمان حکومت امام علی (علیه السلام) از دیدگاه نهج البلاغه

چکیده از آنجا که نقش و حضور مردم در جوامع اسلامی در کنار رهبری شایسته، ستون اصلی برای پیشرفت و حرکت به شمارمی آید و نوع رفتار، برخورد و همراهی مردم با تصمیمات و برنامه های مختلفِ جامعه در سطح کلان، نقشی اساسی در رسیدن به اهداف عالی و اسلامی دارد، لذا با شناخت از بینش مردم در بُعد سیاسی و اجتماعی به نقاط قوّت و ضعف آنها پی برده می شود تا با بررسی آنها الگویی مناسب فرا روی جوامع اسلامی که برای رسیدن به آرمان های حکومت علوی قدم بر می دارند، معرفی شود. مردم از نگرش های منفی و ضعیف دور شده به نقاط قوّتی که پشتوانه یک حکومتِ موفّق می باشد، روی آورند؛ از سوی دیگر رهبر جامعه نیز باید زمینه های رشد و بالندگی بینش سالم و پایدار را برای خواص و عوام فراهم سازد. مبنای شناخت از بینش مردم، مطالب کتاب شریف نهج البلاغه و جریانات و وقایع مهم سیاسی و اجتماعی آن زمان و نوع رفتار و عکس العمل مردم در برابر آنها می باشد، در راستای این بررسی شکایات امام علی (علیه السلام) در مقابل تمجید ایشان نسبت به مردم بیشتر است که نشان دهنده عدم رضایتمندی حضرت از مردمی می باشد که دچار دنیا زدگی شده و دین و خِرََد خود را به خاطر بهره مندی از دنیای مادّی، تباه کردند و چون خواص نقش عمده ای در شکل گیری و حرکتِ خط فکری توده مردم دارند در نتیجه اکثر نگرش های منفی به عملکرد منافقانه، نا آگاهانه و یا مادّی گرایانه خواص برمی گردد که در فتنه ها و و قایع مهم فرصت یکدلی و همراهیِ مردم را با امام علی (علیه السلام) گرفت. از زمینه های نگرش و بی بصیرتی مردم که به خاطر جهل و توجه به دنیا و مقامات دنیایی بود می توان به دوران بعد از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تا قبل از حکومت امام علی (علیه السلام) اشاره کرد که دین و تعالیم وحی وارونه شده، سنّت جای خود را به بدعت می داد، شیوخ و صحابی معروف، با استدلال های عصر جاهلی که دوباره زنده می شد در جامعه به سمَت های مهم همراه با دریافتی های کلان از بیت المال منصوب شدند، جای پای بنی امیَه با غصب اموال عمومی در همه جا دیده می شد، شروع خلافت امیرالمومنین علی (علیه السلام) با فتنه? خونخواهی از عثمان، باعث شد تشتَت آراء در میان امَت پیش آمده برخی از این فرصت سوءاستفاده کرده فتنه های بعدی را ایجاد کنند، نبرد با مسلمانانی که علیه دین شورش می کردند عقیده مردم را سست نمود، خواص و عوام اسیر جهل و رفاه زدگی شدند و در پی آن جهاد گریزی و عدم اطاعت از امام (علیه السلام) منجر به سلطه و حمله وسیع دشمن گردید که تا سالیانی حکومت ظالمانه آنها مانع از رشد و گسترش اسلام و تشیَع شد. در نهایت با بررسی این موضوع در می یابیم که شناخت صحیح حق و باطل، آگاهی از فتنه های زمانه، عدم دلبستگی به مادَیات دنیایی، ولایت پذیری امامان معصوم (علیهم السلام) و اطاعت از رهبری جامعه اسلامی، از عوامل مهم برای کسب بینش دقیق و بصیرت بالا برای خواص و توده مردم می باشد که با داشتن این نوع بینش و تفکّر، زمینه های تعالی و رشد جوامع اسلامی در سراسر جهان در برابر قدرت های ضدَ دین به آسانی فراهم می شود.